In het boek ‘Werk in uitvoering’ onderzoekt historicus Lennert Savenije namens de Radboud Universiteit op onafhankelijke wetenschappelijke basis de werkverschaffing of werkverruiming in de periode 1930 – 1955 en de rol van de vereniging Nederlandse Heidemaatschappij (NHM) daarin. Waarom deze taak en positie aan NHM toeviel, hoe de werkverschaffing in de praktijk werd vormgegeven en hoe hier tegenaan werd gekeken, wordt in ‘Werk in uitvoering’ voor het eerst uitvoerig verteld.
Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van KNHM foundation en mede gefinancierd door Arcadis. Beide organisaties vinden het belangrijk om deze periode uit hun historie beter te kennen en willen alle vragen die hierover leven kunnen beantwoorden.
Via de werkverschaffing poogde de overheid het arbeidspotentieel van werkloze mannen middels projecten ‘ten algemene nutte’ in te zetten voor de samenleving. Het ging om de ontginning van heide, bosbouw en aanleg van sloten en kanalen. In opdracht van de overheid hielden verschillende aannemers toezicht op deze projecten, waarvan NHM de grootste was.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gingen de projecten door en moest de NHM zich verhouden tot de bezetter. Historicus Savenije beschrijft: ‘De organisatie kreeg te maken met allerhande oorlogsdilemma’s in het bezette Nederland. Politieke en morele vraagstukken werden onder aanvoering van president-directeur Kees Staf op een technische manier benaderd.’
Het onderzoek bevestigt het beeld van direct na de Tweede Wereldoorlog en wat eerdere studies ook al aantoonden, namelijk dat NHM van januari tot oktober 1942 toezicht hield op de afgezonderde tewerkstelling van Joden vanuit werkkampen die enkel voor hen bestemd waren. NHM verzette zich niet tegen de racistische maatregelen die op last van de bezetter werden doorgevoerd op die kampen zoals een lager loon dan gebruikelijk in de werkverschaffing, niet of nauwelijks verlof en uiteindelijk ook een kleiner rantsoen.
Feit is dat NHM in het oorlogsjaar 1942 door is blijven werken aan projecten waar de segregatie van Joodse Nederlanders werd ingevoerd en tevens dat NHM zich niet verzet heeft tegen de in ernst toenemende racistische maatregelen die in die kampen werden doorgevoerd tot het moment dat deze kampen in oktober 1942 werden ontruimd. De uitvoeringsverantwoordelijkheid die NHM droeg in deze projecten, ontsloeg NHM niet van de plicht om een eigen afweging te maken over het dulden van segregatie en racisme. Voor deze zaken past het, ook nu nog in 2023, om excuses te maken voor het handelen van onze voorgangers.
Daarnaast betuigen wij spijt voor het feit dat NHM zich ook na de oorlog slechts in beperkte mate rekenschap gaf van haar betrokkenheid bij de Joodse tewerkstelling en dat de organisatie weinig compassie toonde met tewerkgestelden en hun nabestaanden.
We zijn dankbaar voor het grondige onderzoek over deze donkere periode uit de Nederlandse geschiedenis die NHM voor moeilijke keuzes stelde. De bevindingen maken ons nederig en laten zien dat diversiteit, gelijkheid, inclusiviteit en het voorkomen van discriminatie iets van alle tijden is en ook nu onze volle aandacht vereisen.
De geschiedenis van de Joodse werkkampen is onlosmakelijk verbonden met de historie van de NHM. Dat blijkt onder meer uit de belangstelling van nabestaanden, die ons benaderden met vragen over die historie en het feit dat ook eigen medewerkers en vrijwilligers benieuwd waren naar wat zich toen heeft afgespeeld. Dat was voor KNHM foundation zes jaar geleden aanleiding om dit onafhankelijke wetenschappelijke onderzoek in opdracht te geven bij de Radboud Universiteit, nadat al eerder door KNHM foundation gesteunde initiatieven een deel van deze geschiedenis beschreven. Dit onderzoek van Lennert Savenije schept duidelijkheid.
De uitkomsten van het onderzoek zijn confronterend en raken ons diep. Ze geven aanleiding voor verdere reflectie in eigen kring. Het leed van de Joodse tewerkgestelden kunnen we helaas niet ongedaan maken, maar we kunnen wel hun verhalen blijven vertellen. In aanvulling op het nu afgeronde onderzoek gaan KNHM foundation en Arcadis het Herinneringscentrum Kamp Westerbork steunen bij het digitaal ontsluiten van de persoonlijke geschiedenissen van hen die in de Joodse werkverschaffingskampen tijdens de Tweede Wereldoorlog te werk werden gesteld. Voor alle nabestaanden, over de hele wereld, komt deze informatie dan digitaal beschikbaar.
Voor informatie over het onderzoek, klik hier voor het persbericht van de Radboud Universiteit.
Klik hier voor een interview met de schrijver Lennert Savenije.
Meer informatie:
Tim Preger
Woordvoerder/Senior Adviseur Communicatie
tim.preger@arcadis.com
+31627062406
