De energiesector is verantwoordelijk voor meer dan twee derde van de mondiale broeikasgasemissies, wat rechtstreeks bijdraagt aan door de mens veroorzaakte klimaatverandering. Om de overgang naar een CO2 neutrale wereld te versnellen, moet de mondiale energiesector vooroplopen in de verandering. Elke andere sector, met inbegrip van transport en industrie, is afhankelijk van een CO2 neutraal energienet om zijn eigen netto-nuldoelstellingen te halen. Maar hoe ziet een ‘CO2 neutrale stad’ er eigenlijk uit als het gaat om onze steden, daar waar we wonen, werken, bewegen en sociale contacten onderhouden? En welke praktische stappen kunnen we zetten om dat doel te bereiken?
Misschien moet de eerste vraag zijn: waarom zou je je in de eerste plaats op steden richten? Ze vormen minder dan twee procent van de oppervlakte van onze aarde. Toch verbruiken ze volgens UN-Habitat meer dan driekwart van de mondiale energievoorziening en produceren ze meer dan zestig procent van de broeikasgasemissies.
En dit zal alleen maar meer worden.
In 2050 wonen nog eens 2,5 miljard mensen in stedelijke gebieden, aangetrokken doordat ze daar betere toegang hebben tot banen, woningen, transport, cultuur en vrijetijdsvoorzieningen. Deze belofte van een betere levenskwaliteit zorgt ook een verhoogde druk op de hulpbronnen. Meer voertuigen op de weg, meer vraag naar nutsbedrijven, meer mensen die niet-energiezuinige gebouwen gebruiken en meer CO2 intensieve bouwprojecten. Dit alles draagt bij aan een verhoging van de broeikasgasemissie, wat op de lange termijn een bedreiging vormt voor de gezondheid, het welzijn en de economische welvaart van mensen.
Hoe kunnen we de beloftes van het leven in de stad blijven beschermen, terwijl we toch de CO2 emissies verminderen?
Het antwoord ligt in het creëren van een netto-nulwereld. CO2 neutrale steden zijn de toekomst en energietransitie is de eerste stap als het gaat om het creëren van deze duurzame, stedelijke ruimtes. Dit betekent een bewuste verschuiving van een energiemix op basis van fossiele brandstoffen naar een energiemix die voornamelijk gebaseerd is op hernieuwbare energiebronnen.
De energiesector heeft de sleutel in handen tot de oplossingen die we nodig hebben om klimaatverandering aan te pakken. En wat van kritiek belang is: deze oplossingen hebben maximaal effect als onze steden ze toepassen.
Hoe ziet de CO2 neutrale stad van morgen eruit?
De effecten van klimaatverandering zijn universeel, maar elke stad is uniek, qua cultuur, toegang tot hulpbronnen, geografie en topografie. Bovendien probeert iedere stad duurzaamheidsuitdagingen op zijn eigen manier het hoofd te bieden. Toch zijn er enkele algemene overwegingen te geven.
Zoals we ontdekten in onze recente Arcadis Sustainable Cities Index 2022, presteren de meest welvarende steden niet alleen economisch goed, maar voldoen ze ook aan duurzaamheids- en planeetdoelstellingen. Hiertoe moeten ze slimme, doelgerichte investeringen doen, vooral op het gebied van sociaal beleid en milieustrategie.
In onze index zetten steden die hoger in de rangorde staan, de behoeften van hun burgers op de eerste plaats, en zorgen ze dat het overheidsbeleid, het energieverbruik en de uitstoot van broeikasgassen bekijken met het oog op de lange termijn.
Als het gaat om CO2 neutraliteit is energieverbruik verminderen de eerste prioriteit. Om dat te realiseren, moeten we de ontwikkeling van groene infrastructuur stimuleren, de investeringen in hernieuwbare energietechnologieën, zoals zonne-energie, windenergie op land en zee, en waterkracht, verhogen en technologieën voor negatieve emissies, zoals koolstofafvang en -opslag, versnellen.
Antwerpen is een goed voorbeeld van een stad die positieve veranderingen doorvoert. De stad staat in de top 10 voor Planet in onze Sustainable Cities Index en wil uiterlijk in 2050 CO2 neutraal zijn en in 2030 een reductie van 50-55% van de CO2 emissies realiseren ten opzichte van de niveaus van 2005. Om deze visie te helpen verwezenlijken, werken we samen aan het opstellen van een routekaart voor een complex stadsverwarmingsnetwerk. Dit is een primeur voor België, waarbij restwarmte van industriële bedrijven via een ondergronds netwerk naar andere gebouwen wordt geleid. Dit zorgt ervoor dat Antwerpen zo in 2030 in tien procent van de verwarmingsbehoeften voorziet. Dit moet ook andere steden en gemeenten inspireren om een soortgelijke aanpak te proberen.
Een ander voorbeeld vinden we in Duitsland. Op een vijfde plaats in het algemene klassement van onze Index vinden we de hoofdstad Berlijn. Het is een van de duurzaamste steden ter wereld geworden en presteert met name goed qua lage niveaus van milieurisico's. Een van de grootste mogelijkheden voor Berlijn is het verder verminderen van de uitstoot van broeikasgassen. We helpen hier een handje bij op de Walter, een beoogd industrieterrein dicht bij de nieuwe internationale luchthaven Berlin Brandenburg. Het plan is om hier kantoren, hotels, een congrescentrum, logistieke ondernemingen en lichte industrie te vestigen en onze rol bij het bepalen van de energiebehoeften ervan, en daarmee de energievoorzieningsstrategie, is cruciaal voor de vooruitgang van het plan.
Het kader scheppen voor verandering
Zoals we inmiddels weten, moeten steden een duidelijke visie op de toekomst hebben en daadkracht tonen. Betrokkenheid van de inwoners is belangrijk, maar de grootste vooruitgang komt voort uit het stellen van officiële doelen door nationale en gemeentelijke overheden, en het implementeren van de strategie om deze te bereiken.
Over de hele wereld zien overheden, gemeenten en bestuursorganen de noodzaak om de overgang naar netto nul te versnellen. De afgelopen jaren zagen we al verschillende wetgeving die het kader helpt scheppen voor meer CO2 neutrale steden. Dit kan variëren van enorme kapitaalinjecties, zoals recentelijk het ongekende budget van 369 miljard dollar dat de Amerikaanse Senaat uittrekt voor de strijd tegen klimaatverandering. Maar denk ook aan de overkoepelende richtlijnen van de European Green Deal en landspecifieke deals zoals het nationale klimaatakkoord in Nederland.
Met zoveel positieve actie die al gaande is, kunnen steden veel van elkaar leren. Het delen van oplossingen voor best practices en grensoverschrijdende samenwerking is een van de beste manieren om echt effect te bewerkstelligen. Van gedeelde toegang tot energie-infrastructuur tot de overdracht van vaardigheden en kennis zijn effectieve oplossingen.
Laten we eens kijken naar wat er in Australië gebeurt. Hoewel ze in onze nieuwste Sustainable Cities Index achter een aantal van hun Europese tegenhangers staan, beginnen veel Australische steden nu een tandje bij te zetten door te investeren in infrastructuur en ervoor te zorgen dat duurzaamheid wordt geïntegreerd in de identiteit van hun stad.
Dit blijkt uit ons werk dat in de regio Daintree in Far North Queensland; een gebied dat bekendstaat om zijn beschermde regenwoud op de werelderfgoedlijst en unieke ecologische systemen. Hier werken we samen met Volt Advisory aan het ontwerpen van de Daintree MicroGrid. Voorheen werd jaarlijks meer dan vier miljoen liter diesel verbrand, maar dankzij het MicroGrid bestaat de geleverde stroom voor meer dan 90 procent uit hernieuwbare energie en tot 100 procent als er geen sprake is van zware weersomstandigheden. Dit is niet alleen veel beter voor het milieu, maar biedt ook grote voordelen voor zowel bewoners als lokale bedrijven.
Aan de andere kant van de Grote Oceaan, in de VS, kunnen we ook belangrijke lessen leren. We hebben eerder een energie-audit voor de stad Wallkill in de staat New York uitgevoerd. Het project werd mede gefinancierd door de New York State Energy Research and Development Authority en omvatte diverse gebouwen, een stadhuis, een garage, waterleidings- en waterzuiveringssystemen, en het gemeenschapshuis.
We evalueerden het bestaande energieverbruik en bepaalden mogelijke besparingen. Er werden kosteneffectieve mogelijkheden vastgesteld om het energieverbruik met bijna 15 procent te verminderen. Daarnaast keken we naar het omvormen van een stortplaats van ruim zes hectare in een zonne-energiecentrale. Het project werd technisch en financieel haalbaar geacht en geïmplementeerd via een Virtual Power Purchase Agreement, waarbij Arcadis diensten voor nutscoördinatie, milieuvergunningen, gedetailleerd ontwerp, bouwmanagement en de inbedrijfstelling verzorgde. Dit blies niet alleen een in onbruik geraakt gebied nieuw leven in, maar levert door het fotovoltaïsche elektriciteitsnet van 2,4 MWDC ook jaarlijks genoeg schone elektriciteit voor driehonderd woningen.
Wat gaat het kosten?
Niemand zal de morele noodzaak betwisten als het gaat om het aanpakken van klimaatverandering. Vaak zijn de kosten echter het grootste knelpunt bij implementatie van CO2 neutrale oplossingen in onze steden. Volgens Net Zero Europe heeft ongeveer de helft van de investeringen die nodig zijn om de energietransitie te ondersteunen geen positieve business case.
Als we deze hindernis willen overwinnen, moeten overheden en bedrijven nauwer samenwerken. Bij Arcadis draait veel van ons werk om het helpen faciliteren van deze gesprekken. Er zijn ongetwijfeld enorme investeringen nodig, net als maatregelen die een soepelere planning en vergunningsprocedure mogelijk maken voor het opwekken, overbrengen, opslaan en distribueren van energie en voor lokale netwerken.
Nederland is een voorbeeld van een land dat zijn transitie naar een duurzame, betrouwbare en betaalbare energievoorziening wil versnellen. Met name de stad Rotterdam is gericht op energietransitie. Er zijn een paar geweldige voorbeelden van het werk dat de stad verrichtte om naar CO2 neutraliteit toe te werken. Kijk naar het Schouwburgplein, een zeer verstedelijkt plein in het hart van de stad. Hier werkten we aan de ontwikkeling van een CO2 neutraal energiesysteem op basis van wateropslag en een systeem voor het opwekken van duurzame energie en waterterugwinning. Het plein was al voor 40 procent klimaatneutraal in 2020, en is goed op weg om nog veel duurzamer te worden.
Zoals we hebben gezien is de energiesector enorm en heeft ze zich innovatief getoond als het gaat om het voorzien in de veranderende energiebehoeften in onze steden. Maar we zijn er nog niet. Het verminderen van de CO2 emissies is van cruciaal belang als het gaat om het bereiken van bredere netto-nuldoelstellingen, maar het vereist betrokkenheid en samenwerking tussen alle partijen.
CO2 neutrale steden kunnen een realiteit worden als we gezamenlijk werken om de ergste gevolgen van de klimaatcrisis te compenseren. Er moet snel iets veranderen, en daar moeten we nu mee beginnen. We beschikken over de expertise en ervaring om dit mogelijk te maken, door samen stedelijke energieoplossingen te creëren die CO2 neutraal, inclusief en duurzaam zijn.
Deze blog is de eerste in een reeks inzichten waarin we praktische stappen onderzoeken die steden kunnen nemen op weg naar een CO2 neutrale toekomst. Houd deze blog in de gaten voor verdere updates.
Lees meer over wat er komt kijken bij het creëren van welvarende steden in de Arcadis Sustainable Cities Index 2022
