Havens zijn cruciaal voor de wereldhandel, maar ze staan voor een aantal belangrijke uitdagingen. Piet Dircke, global director climate adaptation bij Arcadis, wijst op de aandachtspunten.
Havens en havensteden zijn complexe gebieden met diverse actoren en stakeholders. Om deze omgevingen te wapenen tegen de uitdagingen van de toekomst, dienen we dus allerlei puzzelstukjes samen te voegen. Een roadmap of stappenplan kan daarbij helpen. Enerzijds is er het vraagstuk rond sustainability, waarin energietransitie en koolstofneutraliteit centraal staan. Anderzijds is er het thema rond resilience, waarin klimaatadaptatie een voorname rol speelt.
In dit artikel buigt Piet Dircke van Arcadis zich over zeven aandachtspunten bij het resilient maken van onze havens en havensteden. In één moeite stelt hij evenveel oplossingen voor.
1. Weersomstandigheden
De klimaatverandering leidt tot almaar meer extreme weersomstandigheden. Dat vertaalt zich onder meer in een toenemende frequentie van stormen. De schade die de orkanen Ike en Harvey toebrachten aan de stad Houston en zijn haven illustreert de bedreiging voor onze havengebieden. Vaak gaat het om ‘open’ deltasteden die zich aan een riviermonding op zeeniveau bevinden. Die kan je niet zomaar achter een dijk wegstoppen. Enerzijds moet je de havens zo open mogelijk houden, anderzijds moeten ze voldoende beschermd worden.
De oplossing: een beweegbare en bevaarbare stormvloedkering garandeert een evenwicht tussen openheid en beschutting. Het betreft een grote stalen deur die bij noodweer dicht kan. Voorbeelden van zulke hoogtechnologisch bouwwerken zijn de Rotterdam Maeslantkering en onze eigen Stormvloedkering Nieuwpoort op de monding van de IJzer. Daarmee gaat een investering van honderden miljoenen tot miljarden gepaard, maar de impact op zowel het ecosysteem als de scheepvaart is heel beperkt.
2. Nature based solutions
De noodzaak aan nature based solutions of klimaatbuffers om onze kusten te versterken neemt almaar toe. Want zulke ecosysteemvriendelijke oplossingen dragen bij tot de duurzaamheid van de havens. Maar hoe doe je dat concreet met een civieltechnische oplossing zoals een dijk of een stormvloedkering die toch voldoende bescherming moet bieden?
De oplossing: een multifunctionele waterkering combineert een zachte met een harde kant. Het betreft een integrale benadering van waterveiligheid en ruimtelijke ontwikkeling in een stedelijke omgeving. Dat kan bijvoorbeeld door een dijk onder een duin te verbergen. Vaak leidt deze denkoefening ook tot multifunctionele oplossingen die in dichte stedelijke gebieden ook een economische meerwaarde bieden, zoals de parkeergarage in Katwijk. Projecten langs de kuststrook van Lower Manhattan illustreren dan weer de mogelijkheden die multifunctionaliteit biedt in het zeer dichtbebouwde New York.
3. Zeespiegelstijging
Een bijkomend gevolg van de klimaatverandering is de stijging van de zeespiegel. Die vormt wellicht een nóg grotere bedreiging voor onze havengebieden. De problemen zijn legio, gaande van verzilting van het achterland over drinkwaterproblemen tot verzakkingen.
De oplossing: de zeespiegelstijging kan je niet counteren met een stormvloedkering. De oplossing bestaat dus voornamelijk uit het verhogen of verplaatsen van de risicogebieden.
4. Baggermateriaal
Om de diepte van de vaargeulen in havenomgevingen te vrijwaren, worden deze op regelmatige basis gebaggerd. Het slijk dat daarbij wordt opgegraven, is vaak vervuild. Het kan bijvoorbeeld chemicaliën of andere schadelijke stoffen bevatten. Het beheer van baggermateriaal is dan ook een gemengde bevoegdheid die onderhevig is aan allerlei wetten en regelgeving. Aan het storten ervan hangt bovendien een stevig prijskaartje.
De oplossing: mits de nodige behandeling kan baggerafval in principe hergebruikt worden om op een natuurvriendelijke oevers te ontwikkelen. De havens van onder meer Rotterdam, New York en New Orleans onderzoeken momenteel de mogelijkheden. Uiteraard gaat hun aandacht daarbij uit naar de veiligheid van het gebruikte materiaal.
5. Herontwikkeling
Havensteden worden gekenmerkt door een bijzondere dynamiek. Langzaam maar zeker worden de activiteiten er uitgebreider, en dat resulteert in almaar grotere schepen met meer containers, die ruimere bassins, langere kademuren en diepere vaargeulen behoeven. Daarom worden havenactiviteiten steeds meer uit de binnensteden weggehaald, waar veel havens historisch zijn begonnen. Voorbeelden daarvan zien we zowat overal ter wereld, onder andere in Rotterdam, Hamburg, Londen, New York en San Francisco.
De gebieden die daardoor vrijkomen, bieden nieuwe kansen voor de urbane ontwikkeling langs de vaak aantrekkelijke waterfronten. Maar niet zelden gaat het om verwaarloosde en vervuilde omgevingen waar de resterende bewoners geplaagd worden door werkloosheid, criminaliteit en andere sociale problemen. Herontwikkelingsprojecten om deze waterfronten nieuw leven in te blazen, vergen dan ook een bijzondere aanpak waarbij niet alleen naar de economische mogelijkheden wordt gekeken, maar waarbij ook alle bevolkingsgroepen betrokken worden. Op die manier wordt zowel de sociale cohesie als de lokale werkgelegenheid aangezwengeld.
De oplossing: succesvoorbeelden in bijvoorbeeld Rotterdam, Londen, Kopenhagen, Stockholm, New York, New Orleans, San Francisco, Houston, Singapore en Hongkong tonen aan hoe steden een nieuwe dynamiek voor hun bewoners, bedrijven en bezoekers realiseren. Het zijn niet toevallig vaak leiders op het vlak van klimaatadaptatie. Andere steden kunnen zich hierdoor laten inspireren, al kan het feit dat havens elkaars concurrenten zijn dit proces wel wat bemoeilijken.
6. Drijvende steden
Niet alleen steden komen in aanmerking voor herontwikkeling. Ook watergebieden die door de havendynamiek in onbruik geraken, hebben soms nood aan een nieuwe bestemming. Of ze creëren op zijn minst mooie opportuniteiten.
De oplossing: Rotterdam, Londen en Hamburg tonen alvast hoe je slim kan omgaan met de beschikbare ruimte. Drijvende woningen, kantoren en zelfs boerderijen op het water vormen een antwoord op de toenemende populatie, maar ook op de stijging van de zeespiegel. Floating Office Rotterdam in de Rijnhaven is alvast het grootste drijvende kantoorgebouw ter wereld. In Hamburg is het voormalige havengebied aan de Elbe dan weer omgevormd tot HafenCity.
7. Transport over water
Onze havensteden slibben dicht. Bovendien scoort (personen)transport over de weg slecht op het vlak van duurzaamheid.
De oplossing: vervoer over water is in havensteden vaak haalbaar. Het maakt bepaalde gebieden beter bereikbaar én ontlast tegelijkertijd andere regio’s. Dit kan bijvoorbeeld via veerponten en watertaxi’s, zoals in Rotterdam en New York. Sausalito, een drijvende wijk met woonboten in de baai van San Francisco, toont alvast de mogelijkheden. Dit kleine haventje focust voornamelijk op toerisme en trekt daarbij volop de kaart van transsport over water.
|
Samen de kansen benutten Havens vormen een belangrijke schakel in onze economie. Door hun open en laaggelegen karakter zijn ze evenwel erg kwetsbaar voor de gevolgen van de klimaatverandering. Havensteden dienen zich hiertegen te wapenen met duurzame oplossingen, maar ze kunnen tegelijkertijd allerlei kansen benutten die de transformatie met zich meebrengt. Bovenstaande aandachtspunten kunnen alvast helpen bij het opstellen van een roadmap. Belangrijk is om van bij de aanvang alle stakeholders in het proces te betrekken. Havensteden zijn immers verzamelingen van allerlei bedrijven en overheden, en elke partij - privaat of publiek - heeft haar eigen belangen. Samenwerken is dus cruciaal. Iedereen dient zijn steentje bij te dragen in de zoektocht naar integrale, multidisciplinaire oplossingen. Ook Arcadis kan helpen met begeleiding en ondersteuning. |
